Polska ścieżka transformacji energetycznej w świetle przeglądu dyrektywy ETS – POLITICO

Polska wprowadza fundamentalne zmiany mające na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej, faktycznie przekraczając cel OZE na 2020 r.[1] To może być dobrym dowodem. Największe polskie firmy energetyczne odgrywają w tym procesie istotną rolę poprzez rozwój morskich farm wiatrowych i dużych projektów fotowoltaicznych. Realizują także innowacyjne projekty, np. związane z magazynowaniem energii elektrycznej, wykorzystaniem czystego wodoru i innymi technologiami niskoemisyjnymi.

Realizowanych jest wiele inicjatyw, aby aktywnie uczestniczyć w polityce klimatycznej UE, ale także wyjść naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa w Polsce. Według najnowszego badania statystycznego Polskiego Instytutu Badań Społecznych i Rynku (IBRIS) na zlecenie Polskiego Komitetu Energii Elektrycznej (PKEE), 82 proc. ankietowanych Polaków jest bardzo zaniepokojonych troską o środowisko. Jednak tylko 41 procent z nich stwierdziło, że mogliby zapłacić więcej za energię elektryczną, gdyby pochodziła z odnawialnych źródeł energii. Akceptacja społeczna jest jednym z filarów sprawiedliwej transformacji energetycznej, więc utrzymywanie cen energii na akceptowalnym poziomie ma kluczowe znaczenie, aby nie powodować wzrostu ubóstwa energetycznego.. Polska podjęła różne kroki w celu rozwiązania tego problemu – poprzez czasowe obniżenie podatków od paliw i energii elektrycznej oraz poprzez dodatkowe wsparcie finansowe dla najbardziej narażonych odbiorców energii. To jednak nie wystarczy. Pakiet Fit for 55, aw szczególności przegląd systemu handlu uprawnieniami do emisji (ETS), odegrają kluczową rolę w zapewnieniu sprawiedliwej i przystępnej cenowo transformacji energetycznej. Kolejnym ważnym tematem jest skomplikowana sytuacja na rynku gazu ziemnego, zwłaszcza po zawieszeniu dostaw z Rosji do niektórych krajów Unii Europejskiej, takich jak Polska. To kolejne wyzwanie wymagające szybkiego i kompleksowego działania, które bez zmian w systemie ETS byłoby mniej efektywne.

W obecnej strukturze EU ETS wiele krajów boryka się z niedoborem uprawnień. EU ETS powinien być szansą na dalszą transformację sektora, a nie powodem do ograniczania środków finansowych, które firmy energetyczne mogą przeznaczyć na zielone inwestycje. Biorąc to pod uwagę, europejscy prawodawcy odpowiedzialni za przegląd dyrektywy w sprawie EU ETS powinni dążyć do rozwiązania uderzającego problemu braku równowagi.

Po pierwsze, aby zniwelować negatywne skutki nierównowagi, fundusz modernizacyjny powinien zostać znacznie zwiększony, aby odpowiadał na rzeczywiste potrzeby krajów członkowskich. Propozycja Komisji Europejskiej dotycząca wzmocnienia funduszu jest z pewnością krokiem we właściwym kierunku. Proponowana podwyżka nie odpowiada jednak zamierzonemu celowi i po prostu nie wystarcza, aby skutecznie wspierać transformację.

Innym sposobem rozwiązania problemu braku równowagi w EU ETS jest przegląd rezerwy stabilności rynkowej (MSR). Mechanizm mający na celu interwencję w przypadku nadwyżki lub niedoboru alokacji rynkowych ma ogromny potencjał wspierania krajów w okresie przejściowym. Jednym z rozwiązań jest to, że uprawnienia umieszczone w MSR, zamiast być wycofywane od 2023 r., mogłyby zostać przeniesione do Funduszu Modernizacyjnego i wesprzeć Ciągłą Przemianę Mocy. Co więcej, może zostać wywołany po osiągnięciu określonego poziomu cen EUA, lepiej chroniąc emitentów przed szokami cenowymi.

Obecna dyskusja na temat EU ETS powinna odzwierciedlać kwestię wysokich cen energii. W krajach takich jak Polska, gdzie duży, choć stale malejący udział produkcji jest nadal uzależniony od węgla, na cenę energii wpływa koszt ETS – EUAs. Tylko w 2021 r. cena EUA prawie się potroiła, a ostatnio osiągnęła nowy rekordowy poziom 93 euro/tonę. Przekłada się to na wyższe ceny energii elektrycznej i ciepła dla odbiorców oraz znaczne wydatki dla podmiotów spełniających wymogi – firm, które zrzekają się EUA. To obciążenie finansowe ogranicza zdolność tych firm do inwestowania w zielone źródła energii.

Jednak po rosyjskiej inwazji na Ukrainę ceny ETS spadły w krótkim okresie o około 30 procent i wkrótce zaczęły ponownie rosnąć. Niedawne wahania na rynku EU ETS oraz nagłe wzrosty i spadki cen w UE są potęgowane przez podmioty finansowe, które uczestniczą w rynku nie w celu promowania przesyłu energii, ale dla zysku finansowego. Podmioty te nie rezygnują z EUA, lecz traktują ETS w Unii Europejskiej jako kolejną możliwość inwestycyjną. Zachowania te stanowią przeszkodę w realizacji podstawowego celu rynku EU ETS, jakim było przyspieszenie transformacji energetycznej w UE.

Tym samym wpływ tych podmiotów na ETS w Unii Europejskiej powinien być ograniczony. Polski poseł Jerzy Buzek, m.in. posłowie do Parlamentu Europejskiego, przedstawił w Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (ITRE) swoją propozycję wykluczenia instytucji finansowych, które nie działają w imieniu emitentów. Ta poprawka została dopiero niedawno uchwalona w ramach opinii Komisji ITRE. Pokazuje to, że nawet część Parlamentu Europejskiego uznaje, że nadmierna spekulacja, spowodowana przez uczestników rynku bez zobowiązań dotyczących zgodności, wpływa na wiarygodność EU ETS jako narzędzia zaprojektowanego do celów środowiskowych, a nie finansowych.

Ponadto Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych w swoim sprawozdaniu końcowym na temat funkcjonowania rynku EU ETS zaproponował rozważenie zakończenia otwartych pozycji, które uczestnik ETS może posiadać w instrumentach pochodnych z uprawnieniami. Pomysł ten powinien zostać zbadany dalej, a jednym z możliwych rozwiązań jest wprowadzenie ogólnych i indywidualnych limitów na pozycje, które mogą zająć instytucje finansowe, na przykład poprzez ograniczenie procentowego wolumenu, jaki gracze finansowi mogą kupować indywidualnie. Ponadto, jeśli przekroczy ogólny próg, dalsze zakupy przez instytucje finansowe nie będą dozwolone.

Jednym z rozwiązań przewidzianych w odniesieniu do zmienności cen ETS jest rewizja art. 29a dyrektywy EU ETS w celu lepszego reagowania na zmiany na rynku poprzez wydawanie dodatkowej liczby uprawnień w przypadku utrzymującego się boomu w porozumieniu UE.[2] Ceny i ochrona gospodarki europejskiej przed szokami cenowymi. Podobnie jak w przypadku proponowanych zmian w MSR, art. 29a musi zostać aktywowany po osiągnięciu określonej ceny. Jego obecny projekt oparty na mnożnikach sprawia, że ​​jest nieskuteczny w zapobieganiu podwyżkom cen. Obecne katalizatory aktywujące ten mechanizm, oparte na mnożnikach cen, są nieskuteczne. Istnieje również ryzyko, że mnożniki cenowe, nawet jeśli zostaną złagodzone, nadal będą uniemożliwiać skuteczne uwolnienie rezerw na rynek. Dlatego jeśli chodzi o art. 29a dyrektywy EU ETS wymagana jest zasadnicza zmiana tego mechanizmu, w tym zastąpienie mnożników cen konkretnym limitem cenowym, co będzie wynikało z oceny wpływu Komisji na dyrektywę EU ETS edukacyjną”, automatyczne uwalnianie uprawnień na rynek, dokładne określenie harmonogramu uwolnień i pochodzenia uprawnień do wydania.

Nie można zaprzeczyć, że ETS Unii Europejskiej jest ważnym narzędziem dalszego wdrażania transformacji energetycznej. Jednak wykryto błędy w konstrukcji systemu i należy je zmodyfikować. Polski sektor energetyczny stara się konstruktywnie włączyć się do debaty na temat reformy ETS. Dlatego proponujemy powyższe trzy rozwiązania. I – Ograniczenie dostępu instytucji finansowych do rynku EU ETS w celu ograniczenia nadmiernych zachowań spekulacyjnych na rynku ETS, które osłabiają ten rynek i wypaczają założenia i podstawową ideę systemu EU ETS. Po drugie – reforma rezerwy stabilności rynkowej, poprzez odejście od całkowitej liczby uprawnień w obiegu, zwanej TNAC, na rzecz ustalenia progu cenowego, powyżej którego uprawnienia powinny być kierowane na rynek. I wreszcie – zreformowanie mechanizmu zapobiegającego nadmiernym wzrostom cen, czyli zreformowanie art. 29a dyrektywy EU ETS w celu zapewnienia szybszej reakcji na odczuwane szoki cenowe. Nastąpi to poprzez odejście od mnożników cenowych na rzecz wprowadzenia (podobnie jak w przypadku proponowanych zmian w MSR) limitu cenowego powyżej przydziału na rynku EU ETS. Niezbędnym warunkiem skutecznego funkcjonowania rynku ETS w Unii Europejskiej jest poprawa monitorowania i nadzoru rynku. Pamiętajmy, że do dalszej transformacji sektora energetycznego i procesu dekarbonizacji potrzebna jest stabilność i przewidywalność rynku, także na rynku EU ETS.

[1] Eurostat, Unia Europejska przekroczyła swój cel w zakresie energii odnawialnej na 2020 r.19 stycznia 2022 r., https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/ddn-20220119-1

[2] Piotrze Lacey, Musimy ograniczyć wzrost cen energii elektrycznej – głównym problemem pozostaje jednak uzależnienie od gazu16 lutego 2022 r., https://peter-liese.de/en/32-english/press-releases-en/3757-must-curb-rise-in-electricity-prices-main-problem-jednak-remains-dependence-on-gas