Sześć mitów na temat nierówności w Polsce

Napisane przez Pawła Bukowskiego

Mit 1: Nierówności dochodowe w Polsce były niskie i stabilne

Rzeczywistość: Jest to jeden z najwyższych wskaźników w Unii Europejskiej i stale rośnie.

Według oficjalnych miar nierówności publikowanych przez Eurostat i GUS, poziom nierówności dochodowych w Polsce zmniejszył się w latach 2011–2018. Poziom ten był niższy od średniej UE i należał do najniższych w UE.

Oficjalne szacunki nie doceniają jednak prawdziwego poziomu nierówności, ponieważ opierają się na danych z badań gospodarstw domowych. Dane te nie uwzględniają osób najbogatszych, gdyż opierają się na losowej próbie gospodarstw domowych, a osoby bardzo zamożne, które odgrywają bardzo ważną rolę w pomiarze nierówności, mają bardzo małe szanse na udział w badaniu.

Szacunki dla Polski prowadzone przeze mnie, Filipa Novokmita, Pawła Krustyka i Marka Skawńskiego, pozwalają uniknąć tego problemu, łącząc dane ankietowe z danymi podatkowymi, które obejmują wszystkich podatników i tym samym rejestrują dochody najbogatszych.

Wykres 1: Udział w dochodach najwyższego 1% w Polsce i innych krajach, 1983-2018

Źródło: Bukowski, B. i Novokmit, F. (2021). Między komunizmem a kapitalizmem: długookresowe nierówności w Polsce 1892-2015. Journal of Economic Growth, 26(2), 187-239; Bukowski, P., Krostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy Dokument Dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966; Globalna baza danych o dochodach

Lepsze szacunki pokazują, że nierówności w Polsce należą do najwyższych w Unii Europejskiej i rosną.

W tym miejscu skupiam się na udziałach w dochodach, powszechnej mierze nierówności, która pokazuje część całkowitego dochodu uzyskiwanego przez, powiedzmy, najbogatsze 10 procent populacji, dolne 50 procent lub środkowe 40 procent.

W 2018 r. udział dochodów brutto przypadających na górne 10% wyniósł 37,4%; Jeśli chodzi o średnie 40 proc., było to 41,1 proc.; Dla dolnych 50% jest to zaledwie 21,5%. Najwyższy 1% otrzymał 13,4% całkowitego dochodu.

Wykres 2: Najwyższy 1% udział w dochodach w Polsce i UE, 2018 r

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy Dokument Dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966; Globalna baza danych o dochodach

W porównaniu z danymi z World Income Database, która wykorzystuje tę samą metodologię, poziom nierówności w Polsce jest podobny do tego w Wielkiej Brytanii – 10% najwyższych otrzymuje 36% całkowitego dochodu – ale znacznie wyższy niż we Francji (32). %). Lub Czechy (29%).

Jednak poziom nierówności w Polsce, zdefiniowany w tych badaniach, jest niższy niż poziomy obserwowane w Rosji czy Stanach Zjednoczonych, gdzie 10% najwyższych osiąga ponad 45% całkowitego dochodu.

Dla kontrastu, w 1989 r. Polska należała do najbardziej równych krajów w Europie, a 10% najlepszych zarabiało około 22% całkowitego dochodu. Jak podkreślają Bukowski i Novokmit (2021), kolejne trzy dekady przyniosły znaczny wzrost nierówności, zwłaszcza w dwóch głównych okresach: bezpośrednio po przejściu od komunizmu do kapitalizmu oraz po roku 2004, zbiegającym się z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

Początkowy wzrost nierówności był oczekiwaną konsekwencją przejścia do gospodarki rynkowej i związanych z tym reform wolnorynkowych. Wzrost nierówności po 2004 r. wynika ze wzrostu znaczenia dochodów kapitałowych.

Mit 2: Oszałamiający wzrost gospodarczy po roku 2000 „równo podnosi wszystkie łodzie”

Rzeczywistość: Dochód realny każdego wzrósł, ale bogaci mieli nieproporcjonalnie większy udział we wzroście.

Tabela 1: Średnioroczne tempo wzrostu i rozkład wzrostu w Polsce

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

W latach 2000–2018 średni realny dochód na osobę dorosłą rósł o około 3,1% rocznie. Jak jednak pokazuje powyższa tabela, nie we wszystkich grupach zaobserwowano średni wzrost.

Zarówno dolne 50 proc., jak i 40 proc. średnich dochodów odnotowało w tym okresie wzrost poniżej średniej, odpowiednio 2,8 proc. i 2,9 proc. rocznie, podczas gdy górne 10 proc. wzrastało o 3,3 proc. rocznie.

Jednakże wzrost najwyższego decyla był mocno przesunięty w stronę grup z górnych 5%, które są jedynymi grupami, które odnotowały ponadprzeciętne stopy wzrostu. W szczególności wzrost był szczególnie duży w przypadku 1% najwyższego społeczeństwa (4% rocznie) i 0,1% najwyższego szczebla (4,6%).

Następnie, jeśli podzielimy ten okres na pół, widać, że średni wzrost dochodów był wyższy w drugiej połowie, czyli w latach 2009-2018, i wyniósł około 3,9% rocznie w porównaniu do 2,3% rocznie w latach 2000-2009.

Jednak rozkład wzrostu był bardziej wypaczony w pierwszej dekadzie XXI wieku, a stopy wzrostu rosły wraz ze wzrostem dystrybucji: 1,4% rocznie dla 50% najbiedniejszych, 2,2% rocznie dla środkowych 40% i 2,8% dla 10% górnych .

Z kolei w pierwszej dekadzie XXI wieku wzrost był bardziej równy: w rzeczywistości był najwyższy w przypadku 50 procent najuboższych, w ponadprzeciętnym tempie wynoszącym 4,3 procent rocznie w porównaniu z 3,7 procent rocznie w przypadku 40 najbiedniejszych. i 3,9 proc. rocznie. procent rocznie dla 10 największych procent.

Mit 3: Polska ma wysokie podatki progresywne i hojny system redystrybucji

Rzeczywistość: Redystrybucja pomaga zarówno biednym, jak i bogatym. Bogaci płacą mniej efektywne podatki niż klasa średnia

Wykres 3: Wpływ redystrybucji udziałów w dochodach w Polsce, 2018

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

Polski system redystrybucji dochodów ma ograniczony wpływ na nierówności dochodowe w kraju. Zamiast łagodzić dysproporcje, system zwykle przynosi korzyści najbiedniejszym i najbogatszym grupom, często kosztem grup o średnich dochodach.

Na przykład w 2018 r., po uwzględnieniu podatków, składek na ubezpieczenie społeczne, składek zdrowotnych i świadczeń społecznych, udział w dochodach 1% najlepiej zarabiających po opodatkowaniu wyniósł 13,6% (o 0,2 punktu procentowego więcej niż przed opodatkowaniem). Tymczasem udział najniższych 50 procent wzrósł do 23,9 procent (wzrost o 2,4 punktu procentowego), a udział 40 procent środkowych spadł do 39,8 procent (spadek o 1,3 punktu procentowego).

Polski system podatku dochodowego od osób fizycznych w 2018 r. był regresywny w przypadku najwyższych dochodów, ponieważ osoby osiągające wysokie dochody z działalności gospodarczej mogły wybrać opodatkowanie liniową stawką podatku w wysokości 19% zamiast stawki progresywnej w wysokości 32%. Osoby osiągające dochody z pracy, które prawdopodobnie znajdowały się w grupie pomiędzy 90. a 99. percentylem (bogatsze, ale nie bogatsze), nie miały takiej możliwości.

Ponadto składki na ubezpieczenie społeczne również miały charakter regresywny: pracownicy najemni płacili składkę jako procent dochodu, ale ograniczoną do pewnego poziomu, a pracodawcy płacili stałą składkę (stały dochód).

Mit 4: Najbogatsi ludzie w Polsce to dobrze opłacani pracownicy: menedżerowie, informatycy, pracownicy firm zagranicznych

Rzeczywistość: Bogaci ludzie to domorośli przedsiębiorcy

Rysunek 4: Źródła dochodów według rozkładu dochodów, Polska 2018

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

Bogaci w Polsce to dziś w większości właściciele firm i ta grupa jest jednym z głównych beneficjentów silnego wzrostu gospodarczego od 2000 roku. Jak widać na powyższym rysunku, dochody 50% najbiedniejszego społeczeństwa to głównie emerytury (58%) i płace (58 %). 40%).

Im wyżej spojrzymy na rozkład dochodów, tym większa jest rola płac i tym mniejsze emerytury. W dziewiątym decylu (między 80. a 90.) ten pierwszy stanowi 79% całkowitego dochodu, a drugi tylko 11%.

Jednak w górnym decylu najważniejszym źródłem są dochody z działalności gospodarczej. Pomiędzy 90. a 95. percentylem stanowi 16% całkowitego dochodu, a pomiędzy 95. a 99. percentylem jego udział wzrósł ponad dwukrotnie do 34%. W górnych 0,01% 95% dochodów pochodzi ze źródeł biznesowych, a tylko 4% z zatrudnienia. Ponadto od 2000 r. wzrosło znaczenie dochodów z działalności gospodarczej.

Mit 5: Istnieje coraz większa przepaść pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi

Rzeczywistość: Duże miasta są bogatsze, ale obszary wiejskie i podmiejskie zaczynają nadrabiać zaległości. Małe miasta tracą.

1% najlepiej zarabiających w kraju zamieszkuje głównie duże miasta, takie jak Warszawa, Wrocław i Poznań, ale na obszarach wiejskich i podmiejskich rośnie liczba osób o wysokich dochodach.

W 2018 r. 60% Polaków z 1% najwyższego w kraju mieszkało w miastach, a 35% z nich w miastach powyżej 250 tys. mieszkańców. Jest 11 miast o populacji przekraczającej 250 000, z populacją nieco ponad 6,5 miliona. Stanowi to około 18% populacji naszego kraju. Dlatego w dużych miastach jest nadreprezentacja osób bogatych.

Jednakże nadreprezentacja osób bogatych w dużych miastach stale maleje. Jednocześnie wzrost udziału osób bogatych w gminach wiejskich jest bardzo dynamiczny i wzrósł z 14% w 2004 r. do 21% w 2018 r. Zmiany te nie wynikają ze zmian w liczbie ludności gmin.

Wykres 5: Względny udział w grupie najwyższego 1% dochodu narodowego, Polska 2004-2018

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

Podobne tendencje można zaobserwować na powyższym wykresie, który pokazuje, jaki odsetek mieszkańców danej grupy należy do jednego procenta najwyższego w kraju.

Gdyby rozkład dochodów w Polsce był całkowicie równy, udział każdej grupy wynosiłby 1%. Oczywiście tak nie jest. Jedynie duże miasta znacznie przekraczają 1% – w 2018 r. odsetek ten kształtuje się nadal powyżej 1,5%. Jednakże odsetek ten stale maleje, osiągając w 2004 roku 1,7%.

Małe miasta też upadają. Rośnie natomiast liczba gmin miejskich, wiejskich i wiejskich. Na szczególną uwagę zasługuje wzrost na obszarach wiejskich – z 0,5% w 2004 r. do 0,75% w 2018 r. Jest to bardzo interesująca tendencja, która wskazuje na rosnącą atrakcyjność obszarów pozamiejskich.

Warto zaznaczyć, że dotyczy to nie tylko obszarów otaczających duże miasta (takich jak Budkwa Leśna czy Milanowiec na zachód od Warszawy), ale obejmuje także gminy wiejskie ze skupiskami przemysłowymi.

Mit 6: Luka ekonomiczna między płciami w Polsce jest niewielka

Rzeczywistość: Luka w dochodach surowych wynosi około 33% i utrzymuje się na stałym poziomie od 2000 roku.

Od 2000 r. w grupach o wyższych dochodach niezmiennie dominują mężczyźni, przy czym większy odsetek mężczyzn znajduje się w węższych grupach o wyższych dochodach. W grupie górnego 1 procenta kobiety stanowią jedną czwartą osób mieszczących się między 99. a 99,9 percentylem i tylko 16% kobiet należących do górnego 0,01%.

Odsetek kobiet w grupach o najwyższych dochodach prawie się nie zmienił w ciągu ostatnich dwóch dekad. Pomimo silnego wzrostu gospodarczego i przystąpienia kobiet do Unii Europejskiej w 2004 r., obecnie reprezentacja kobiet wśród zamożnych jest nie mniejsza niż w 2000 r.

Wykres 6: Główna różnica w dochodach ze względu na płeć

Źródło: Bukowski, P., Chrostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

Jak udokumentowano na powyższym rysunku, od 2000 r. średnia różnica w dochodach kobiet i mężczyzn wynosi około 33%, co oznacza, że ​​dochody kobiet są średnio o jedną trzecią niższe niż dochody mężczyzn.

W latach 2000–2018 różnica ta w dużej mierze nie uległa zmianie. Różnica w 2018 r. była o jeden punkt procentowy większa niż w 2000 r.

Wysoki poziom zróżnicowania dochodów ze względu na płeć wynika z trzech czynników: 1) niskiego odsetka kobiet (25%) wśród właścicieli firm, którzy są średnio bogatsi od pracowników; 2) Duże różnice w dochodach pomiędzy właścicielami firm płci męskiej i żeńskiej; 3) Pogłębiające się zróżnicowanie emerytur ze względu na płeć.

Bibliografia:

Bukowski, B. i Novokmet, F. (2021). Między komunizmem a kapitalizmem: długookresowe nierówności w Polsce 1892-2015. Journal of Economic Growth, 26(2), 187-239;

Bukowski, P., Krostek, P., Novokmet, F. i Skawiński, M. (2023). Nierówności dochodowe w Polsce w XXI wieku. Tymczasowy dokument dyskusyjny Rady Wyborczej nr 1966

Notatki z Polski są zarządzane przez niewielki zespół redakcyjny i publikowane przez niezależną organizację non-profit utrzymywaną z datków naszych czytelników. Bez Waszego wsparcia nie moglibyśmy robić tego, co robimy.

Główny autor obrazu: Adama Borkowskiego/Usuń rozpryski

Pawła Bukowskiego Jest wykładowcą ekonomii w University College London i Polskiej Akademii Nauk. Jest również powiązany z London School of Economics. Jego badania koncentrują się na nierównościach społecznych i ekonomicznych.